Liberalna integracja J.Rowlsa :: ignacydaszynskicom Daszyński Stowarzyszenie im Daszyńskiego daszynskistowarzyszenie Lewica stowarzyszeniedaszynski Ignacy Daszyński Stowarzyszenie Daszyńskiego Info PPS

Dylematy lewicy

<<< [ 1 ] [ 2 ] [ 3 ] [ 4 ] [ 5 ] [ 6 ] [ 7 ] [ 8 ] [ 9 ] [ 10 ] [ 11 ] [ 12 ] [ 13 ] [ 14 ] [ 15 ] [ 16 ] [ 17 ] [ 18 ] [ 19 ]

[ 20 ] [ 21 ] [ 22 ] >>>

Liberalna integracja w "Prawie Ludów" Johna Rawlsa

(Materiał do dyskusji cd. - patrz: >>> Liberalna sprawiedliwość J.Rawlsa)

J.Rawls, "Prawo Ludów", Fundacja Aletheia, Warszawa 2001

Liberalizm dziewiętnastowieczny i wcześniejszy koncentrował się głównie na problematyce wewnątrzpaństwowej, ale nie tylko. Wybitny filozof I. Kant w swoim wielkim dziele wyprzedzającym epokę przedstawił ideę „wiecznego pokoju” w świecie skonfederowanych państw jako efekt moralnego postępu ludzkości. Rozwijała się także koncepcja wolnego handlu jako skuteczny sposób zapobiegania wojnom, a liberał William Gladstone politykę swoich rządów oparł o doktrynę polityki imperialnej. Jednakże nie przyczyniło się to do utworzenia jednolitego programu liberalnego, lecz poskutkowało skrajnie niestabilnym porządkiem międzypaństwowym opartym o „równowagę sił” pomiędzy mocarstwami. Jedną z przyczyn upadku liberalizmu był brak koncepcji rozwiązywania kryzysów międzypaństwowych, pomimo iż zaczęto w praktyce wykorzystywać zarysowaną przez Kanta liberalną koncepcję stosunków międzynarodowych. Pierwszy wykorzystał ją prezydent USA W. Wilson w swoim niedoskonałym planie pokojowym, gdzie „równowagę sił” miał zastąpić system „bezpieczeństwa zbiorowego” oparty na budowaniu zaufania pomiędzy państwami i uświadamiania im wspólnych interesów, głównie ekonomicznych. Niestety dopiero doświadczenia II Wojny Światowej zmusiły mocarstwa do wypróbowania „bezpieczeństwa zbiorowego”, co zaowocowało pojawieniem się wielu wybitnych myślicieli, takich jak Karl Popper, Isaiah Berlin i Raymond Aron.

W czasach współczesnych neokonserwatyści amerykańscy podjęli próbę zaprowadzenia liberalnego porządku konserwatywnymi metodami militarnej ofensywy i sojuszu z biznesowymi grupami interesu. Jednakże, jak pokazał czas, koncepcja ta poniosła niemal całkowitą klęskę, a obecnie przeważa pogląd, że liberalny porządek międzynarodowy i wolnościowe wartości w o wiele lepszy sposób można zaprowadzić w ramach „bezpieczeństwa zbiorowego”. Takie multilateralne podejście w pewnym stopniu próbuje realizować prezydent Barack Obama, który może czerpać inspirację z koncepcji liberalnych stosunków międzynarodowych J. Rawlsa, zaprezentowanej w książce „Prawo Ludów” [8].

Terminem „prawo ludów” autor określa „pewną szczególną polityczną koncepcję słuszności i sprawiedliwości, która stosuje się do zasad oraz norm międzynarodowego prawa i praktyki” [7]. Ludy wierne w swoich wzajemnych relacjach ideałom i zasadom prawa ludów nazwane zostały w tej koncepcji „społecznością ludów”. W rozprawie „Prawo Ludów” Rawls poczynił rozważania nad sposobem wyprowadzenia prawa ludów z liberalnej idei sprawiedliwości, opierającej się na koncepcji umowy społecznej. W odróżnieniu od „Teorii sprawiedliwości” i "Liberalizmu politycznego”, które ukazują jak możliwe jest społeczeństwo liberalne, tutaj została podjęta próba pokazania jak możliwa jest międzynarodowa wspólnota dobrze urządzonych ludów [9].

Według Rawlsa, Prawo Ludów umożliwia ludom o różnych wyobrażeniach na temat właściwej organizacji życia zbiorowego pokojową koegzystencję na zasadach tolerancji, pod warunkiem, że spełnione są minimalne kryteria. Liberalne ludy są racjonalne i rozsądne, a więc nastawione na współpracę z innymi ludami w oparciu o uczciwe zasady. Są one zdolne do rezygnacji z niektórych swoich interesów, jeśli w danej sytuacji takie są wymogi rozsądku, a jednym z nich jest zachowanie pokoju i zrozumienie dla analogicznych potrzeb i interesów innych ludów. Rawls uważa, że ludy liberalne „dążą (…) do ochrony swojego terytorium, do zapewnienia bezpieczeństwa swych obywateli, a także do zachowania wolnych instytucji politycznych, samych wolności i wolnej kultury swych obywatelskich społeczeństw. Poza tymi interesami liberalny lud próbuje zapewnić rozsądną sprawiedliwość wszystkim swoim obywatelom i wszystkim ludom (…)” [7]. Zdolny jest on zatem do empatii wobec innych podmiotów, skłonny do wojny tylko z konieczności obrony lub jaskrawych naruszeń zasad przyzwoitości i praworządności, pod warunkiem stosowania wobec niego takich samych zasad przez inne ludy [8].

W swym dziele Rawls wyróżnił pięć typów społeczeństw wewnętrznych. Dwa pierwsze to rozumne ludy liberalne i ludy przyzwoite (ludy dobrze urządzone). Kolejne to: państwa bezprawia, społeczeństwa obciążone niekorzystnymi warunkami oraz łaskawe absolutyzmy, w których przestrzegane są prawa człowieka lecz nie są one dobrze urządzone ponieważ ich obywatelom odmawia się znaczącego udziału w podejmowaniu decyzji politycznych [7]. Ludy dobrze urządzone to ludy liberalne, czyli takie które przyjęły liberalną koncepcję sprawiedliwości, a niekoniecznie dwie zasady sprawiedliwości oraz ludy przyzwoite, które spełniają dwa poniższe warunki.

1) Warunek szacunku dla politycznego i społecznego porządku innych ludów i respektowania praw pokojowego działania.
2) Zagwarantowanie podstawowych praw człowieka, uzgodnionych z ideą wspólnego dobra i sprawiedliwości danego ludu.

„Społeczność ludów jest rozsądnie sprawiedliwa dzięki temu, że jej członkowie
we wzajemnych stosunkach przestrzegają rozsądnie sprawiedliwego prawa ludów”[7].
„Prawo ludów” opisuje również ludy nieliberalne i postawy jakie wobec nich powinny przyjmować ludy liberalne.

Rawls wyróżnia w swojej analizie ludy przyzwoite, czyli ludy nieliberalne, których instytucje społeczne spełniają warunki „politycznej słuszności i sprawiedliwości oraz prowadzą ludy do respektowania rozsądnego i sprawiedliwego prawa dla społeczności ludów”. Podaje on wymyślony przykład nieliberalnego ludu muzułmańskiego, który nazywa „Kazanistanem”, „który nie jest agresywny wobec innych ludów, a także uznaje prawo ludów i przestrzega go; szanuje i przestrzega prawa człowieka; jego podstawowa struktura zawiera przyzwoitą hierarchię konsultacyjną” („każdy obywatel musi należeć do jakiejś grupy”) [7]. Do pewnego stopnia szanowany jest tu sprzeciw przeciwko decyzji władców, ale tylko w przypadku, że „odpowiedź rządu ma na celu wykazanie , w jakim stopniu rząd ma zamiar interpretować swoją politykę jako zgodną z wspólnym dobrem idei sprawiedliwości i zarazem narzucać obowiązki członkom społeczeństwa”. Jak sam Rawls określa „Kazanistan [nie] jest doskonale sprawiedliwy” i celem jego opisu było wskazanie parametrów według których mogą mieścić się społeczeństwa inne niż liberalno-demokratyczne, a które mimo to powinniśmy respektować i przyjąć do społeczności ludów bez intencji zmieniania ich na nasze podobieństwo [10]. Można więc przyjąć, że ludy te są zdolne same wprowadzić zmiany i ewoluować w kierunki liberalnym. Jednakże muszą one wyzbyć się wszelkich zamiarów agresywnych i uszanować porządki panujące w innych społeczeństwach, a także stworzyć wewnątrz warunki umożliwiające przestrzeganie praw człowieka, interakcje społeczne oparte na poczuciu moralnego obowiązku oraz praworządność powiązaną z rzeczywistym poczuciem sprawiedliwości. W przypadku gdy nie są spełnione te podstawowe kryteria stają się one państwem bezprawia, a ludy liberalne i nieliberalne przyzwoite są zobowiązane do nietolerowania ich i podejmowania minimalnych wysiłków do zmuszenia ich do pełnienia kryteriów przyzwoitości. Wojna przeciwko tym ludom stanowi sprawiedliwą wojnę obronną ze względu na agresywność i zagrożenie jakie mogą stanowić dla pokoju społeczności ludów.

Rawls zauważa ponadto, że prawo do samoobrony posiadają wszystkie ludy liberalne i przyzwoite, ponieważ nie są agresywne i przestrzegają praw człowieka. Żadne państwo natomiast nie ma prawa do wojny w celu realizacji swoich „innych” interesów. Wykluczone jest również prowadzenie wojny pomiędzy ludami liberalnymi i przyzwoitymi. Według niego, podstawowymi cechami i obowiązkami społeczeństw liberalnych są: wolność i niepodległość ludów, która jest respektowana przez inne ludy, przestrzeganie umów i zobowiązań, równość ludów, nakaz nieingerencji, prawo do samoobrony, zagwarantowanie praw człowieka, ograniczenie prawa do prowadzenia wojny, udzielanie pomocy ludom obciążonym [8].

W swoim ostatnim dziele „ Prawo Ludów” Rawls rozważając możliwości „ekspansji” sprawiedliwego liberalizmu koncentruje się również na tym, czy możliwa jest ta „realistyczna utopia” i na warunkach, pod którymi może być ona zrealizowana. Jak sam pisze „Filozofia polityczna jest realistycznie utopijna, kiedy rozszerza granice tego, co traktuje się zwykle za praktyczną polityczną możliwość i – czyniąc to – godzi nas ze społecznymi i politycznymi warunkami życia”. Do warunków historycznych w rozsądnie sprawiedliwym społeczeństwie wewnętrznym zalicza przede wszystkim pluralizm. Wskazuje jednocześnie, że „(…) w społeczności ludów paralelą dla rozsądnego pluralizmu jest różnorodność rozumnych ludów z ich różnymi kulturami i tradycjami myśli zarówno religijnej, jak i niereligijnej. Nawet w wypadku dwóch lub większej liczby ludów o liberalnych ustrojach konstytucyjnych ich koncepcje konstytucjonalizmu mogą się różnić i wyrażać różne wersje liberalizmu. Prawo ludów (rozsądne) musi być możliwe do zaakceptowania dla rozumnych ludów, które różnią się od siebie; musi ponadto być uczciwe oraz skuteczne w kształtowaniu szerszych programów współpracy” [7].

W swoich dalszych rozważaniach, jako realistyczną utopię Rawls analizuje przykład rozsądnie sprawiedliwego konstytucyjnego społeczeństwa demokratycznego (społeczeństwa liberalnego) i przedstawia siedem przypadków niezbędnych do jej realizacji, a następnie przedstawia warunki „równoległe”, które można sformułować dla rozsądnie sprawiedliwej społeczności ludów. Według niego, aby liberalna koncepcja sprawiedliwości była realistyczna muszą być spełnione przede wszystkim dwa pierwsze i konieczne warunki: musi być ona oparta na rzeczywistych prawach natury i osiągnąć rodzaj stabilności – stabilność z dobrych powodów, a po drugie, jej pierwotne zasady i nakazy muszą dać się wypracować i zastosować do bieżących uzgodnień społecznych i politycznych. Dodatkowo podkreśla, że „Warunkiem koniecznym utopijności politycznej koncepcji sprawiedliwości jest odwoływanie się do politycznych (moralnych) ideałów, zasad i pojęć w celu zbudowania społeczeństwa rozumnego i sprawiedliwego”. Zauważa też, że każda z rozsądnych liberalnych koncepcji sprawiedliwości głosi trzy zasady:

1) sporządzany jest wykaz podstawowych praw i wolności pokrewnych ustrojowi konstytucyjnemu;
2) prawa te, wolności i szanse posiadają wyjątkowy priorytet, zwłaszcza w odniesieniu do twierdzeń o wspólnym dobru i doskonałych wartościach;
3) ma miejsce zapewnienie obywatelom pierwotnych dóbr, koniecznych do uczynienia
z wolności inteligentnego i efektywnego użytku.

Wymienione charakterystyczne zasady muszą spełniać kryterium wzajemności, a więc
w sytuacji gdy ludzie proponują warunki najbardziej rozsądnej uczciwej współpracy, ważne by pomyśleli je tak, aby mogły być przynajmniej do zaakceptowania przez innych jako wolnych i równych obywateli.

W myśl kolejnych, wypunktowanych przez Rawlsa uwarunkowań utopii realistycznej, kategoria polityczna powinna zawierać wszystkie elementy istotne dla politycznej koncepcji sprawiedliwości, a także, ze względu na rozsądny pluralizm demokracja konstytucyjna musi stworzyć społeczne i polityczne instytucje, które w skuteczny sposób pomogą obywatelom zyskać odpowiednie poczucie sprawiedliwości na etapie dorastania i rozpoczynania aktywności społecznej. Również „społeczna stabilność (…) musi być zakorzeniona w rozsądnej politycznej koncepcji słuszności i sprawiedliwości utrzymywanej przez istniejący częściowy konsensus nadrzędnych doktryn”, a „Polityczna koncepcja powinna zawierać rozsądną ideę tolerancji wyprowadzoną w całości z idei wyznaczonych przez kategorię polityczności”. W tym ostatnim przypadku nie jest to jednak warunek konieczny dla społeczeństw, w których pogląd ten podzielają wszystkie nadrzędne doktryny [7].

Formułując warunki równoległe na poziomie rozsądnie sprawiedliwej społeczności ludów Rawls stwierdza i uzasadnia, że rozsądnie sprawiedliwa społeczność dobrze urządzonych ludów jest realistyczna w taki sam sposób, jak społeczeństwa liberalne lub przyzwoite społeczeństwa wewnętrzne (ma na myśli „ludy takie, jakimi są”, czyli „zorganizowane w rozsądne sprawiedliwe społeczeństwa wewnętrzne” oraz „prawo ludów takie, jakim może ono być, to znaczy jakim byłoby w rozsądnie sprawiedliwej społeczności sprawiedliwych i przyzwoitych ludów”). Jednocześnie, stosując paralelę do wcześniej rozpoznanych uwarunkowań, określa rozsądnie sprawiedliwe prawo ludów, jako utopijne dlatego, że „posługuje się politycznymi (moralnymi) ideałami, zasadami i pojęciami do określenia rozsądnie praworządnego i sprawiedliwego porządku politycznego i społecznego dla społeczności ludów”. Kolejny zaś warunek wymagający, według niego, „aby wszystkie elementy istotne dla politycznej koncepcji sprawiedliwości zawierały się w kategorii polityczności” też będzie spełniony, gdy „rozszerzymy liberalną koncepcję demokracji konstytucyjnej na stosunki między ludami”. Przy czym „stopień w jakim rozsądnie sprawiedliwy efektywny proces instytucjonalny umożliwia członkom różnych dobrze urządzonych społeczeństw wzrost poczucia sprawiedliwości i wspieranie własnych rządów w przestrzeganiu prawa ludów, może być różny w poszczególnych społeczeństwach należących do szerszej społeczności ludów”. W myśl końcowych warunków równoległych „jedność rozumnej społeczności ludów nie wymaga jedności religijnej”, a „argument przemawiający za tolerancją, wyprowadzony z idei rozumności, pozostaje w mocy dla szerszej społeczności ludów” [7].

Konkludując powyższe uwarunkowania Rawls podkreśla, że „(…) Liberalizm polityczny ze swymi ideami realistycznej utopii i racji publicznej zaprzecza temu, co można by sądzić na podstawie znacznej części życia politycznego, że stabilność między ludami nie może nigdy być niczym więcej niż modus vivendi”, a dalej stwierdza, że „Idea rozsądnie sprawiedliwej społeczności dobrze urządzonych ludów nie zajmie ważnego miejsca w teorii polityki zagranicznej, dopóki takie ludy nie zaistnieją i nie nauczą się koordynować działań swych rządów w szerszych formach współpracy politycznej, ekonomicznej i społecznej. Kiedy to się stanie (…) społeczność taka stworzy grupę ludów zadowolonych” [7].

(Stef.)

<<< [ 1 ] [ 2 ] [ 3 ] [ 4 ] [ 5 ] [ 6 ] [ 7 ] [ 8 ] [ 9 ] [ 10 ] [ 11 ] [ 12 ] [ 13 ] [ 14 ] [ 15 ] [ 16 ] [ 17 ]

[ 18 ] [ 19 ] >>>

"Dylematy lewicy" to aktualnie ważne dla socjalistów i innych ludzi lewicy wypowiedzi, teksty, eseje, wykłady o bieżącej tematyce społeczno-politycznej i filozoficzno-ekonomicznej - to materiały pobudzjące do twórczej dyskusji i głębszych ideowych przemyśleń.

John Bordley Rawls – amerykański filozof polityczny, jeden z najbardziej wpływowych myślicieli XX wieku – twórca teorii sprawiedliwości (Febr. 21, 1921 - Nov. 24, 2002)

John Rawls znany jest głównie ze swej teorii sprawiedliwości,

którą sformułował w 1971 roku. Sprawiedliwość to, według Rawlsa, przede wszystkim bezstronność (justice as fairness ). Rawls przypomniał o równości, która pierwotnie była cechą ludzkości. Początkowo ludzkość nie wiedziała, czym jest, co jest jej celem itp.

Ta niewiedza stanowiła znaczne ograniczenie,

a ponieważ ludzie nie wiedzą też ciągle, co ich czeka, to właśnie bezstronność stanowi najlepszą z możliwych formę sprawiedliwości.
Rawls domagał się, aby wszyscy posiadali równe prawa polityczne oraz aby w każdych zaistniałych okolicznościach mieć wzgląd na dobro jednostek najuboższych.

Przypisy:

[7] – J.Rawls, Prawo Ludów, Wyd. Aletheia, 2001

[8] – P. Beniuszys, O prawo ludów, Liberte, 5, 2008

[9] – M. Soniewicka, Granice sprawiedliwości, sprawiedliwość ponad granicami, Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2010

[10] – W. Sadurski, Uwagi o książce: J. Rawls, Prawo ludów, 2001