<<< [ 1 ] [ 2 ] [ 3 ] [ 4 ] [ 5 ] [ 6 ] [ 7 ] [ 8 ] [ 9 ] [ 10 ] [ 11 ] [ 12 ] [ 13 ]  >>>

   Istnieje dość rozpowszechnione, choć bardzo przesadne przekonanie, jakoby plan Balcerowicza został Polsce narzucony przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Polska była w pułapce zadłużenia i rozpaczliwie potrzebowała ugody z zagranicznymi wierzycielami, a dogadanie się z Funduszem było warunkiem takiej ugody. W Funduszu zaś panował niepodzielnie duch szkoły Miltona Friedmana. Krajom Ameryki Łacińskiej, których gospodarkę trawiła hiperinflacja, sugerowano, a nawet narzucano zawsze tę samą, bardzo brutalną terapię, która kosztem recesji oraz obniżenia stopy życiowej doprowadzić miała do stabilizacji pieniądza i zrównoważenia budżetu. Bardzo podobną terapię proponowali rozmówcy z MFW Polsce oraz innym krajom upadłego komunizmu. W Ameryce Łacińskiej jednak, mimo zadłużenia oraz inflacji, funkcjonowała od dawna gospodarka rynkowa. W Polsce, w Czechosłowacji, na Węgrzech, w poradzieckiej Rosji czy na Ukrainie panowały zupełnie inne niż np. w Chile warunki ustrojowe, a podstawowe mechanizmy gospodarki rynkowej jeszcze nie istniały i nie mogły pojawić się z dnia na dzień. Stosowanie tej samej z grubsza recepty bez względu na kardynalne różnice ustrojowe i bardzo odmienne uwarunkowania społeczne, historyczne i kulturowe wystawia autorom takiej terapii oraz teorii, na której się opierali, marne świadectwo - nie liczyła się dla nich rzeczywistość, lecz doktryna. Byli oni przekonani, że posiedli coś, co Stanisław Lem w swoich humoreskach science fiction nazywał „ogólną teorią wszystkiego”.

   Jeśli jednak eksperci Międzynarodowego Funduszu Walutowego byli ekonomicznymi doktrynerami, to przecież w negocjacjach zachowywali się do pewnego stopnia pragmatycznie. Potrafili nie tylko nalegać, ale i targować się, a gdy rozmówcy się opierali, to także ustępować i znajdować wyjścia kompromisowe. Ekipa Leszka Balcerowicza nie stawiała jednak oporu. Przeciwnie, z własnej nieprzymuszonej woli wybrała z propozycji MFW najbardziej radykalną wersję polityki stabilizacyjnej, którą przedstawiciele Funduszu traktowali jako przetargową. W swojej książce Stabilizaticn and Reform in Eastern Europę, Waszyngton 1992, ówczesny szef ekspertów Funduszu Michael Bruno nic krył, że stanowisko przedstawicieli polskiego rządu było dla niego wielkim i miłym zaskoczeniem. Leszek Balcerowicz i jego współpracownicy z przekonaniem wychodzili naprzeciw radykalnym sugestiom amerykańskich rozmówców. Wchodził tu w grę nie tyle nacisk polityczny, ile doktrynalna jednomyślność stron. Po stronie polskiej zasiedli przy stole negocjacyjnym gorący wyznawcy tej samej teorii, którą kierowali się w myśleniu o globalnej gospodarce czołowi eksperci MFW. Było to dość charakterystyczne dla stanu umysłów krajowych elit intelektualnych oraz ich stosunku do myśli neokonserwatywnej i neoliberalnej przeważającej w USA i w Anglii od początku lat osiemdziesiątych. Nie trzeba lekceważyć stanu umysłów, a nawet mody intelektualnej jako czynnika ważącego na wyborze rządowej strategii. (...)

   Nie to jest więc dziwne, że ekipa Balcerowicza przeliczyła się w swoich prognozach. Godne uwagi jest to, ze wielki rozziew między założonymi wskaźnikami a taktycznymi rezultatami nie skłonił ich do złagodzenia kursu. Przeciwnie, gdy okazało się, że w odziedziczonej po socjalizmie zmonopolizowanej gospodarce nazajutrz po „skoku w rynek” nie pojawiły się samorzutnie mechanizmy samoregułacji przez konkurencję, sternicy polskiej gospodarki nie uznali, że potrzebny tu jest dłuższy okres przejściowy i odpowiednia polityka państwa, lecz parli nadal najkrótszą drogą do zamierzonego celu. Zwiększyli tylko nacisk na ekspresową - upadłościową lub zarządzaną odgórnie - prywatyzację przedsiębiorstw państwowych. Moim zdaniem wskazuje to, że w ich zamiarach i w ich myśleniu motyw inżynierii ustrojowej górował nad praktycznym zadaniem opanowania hiperintlacji, uzdrowienia pieniądza i zrównoważenia budżetu. Chodziło im nade wszystko o to, by jak najszybciej „zbudować kapitalizm”. (...)

* * *

   Transformacja zmodernizowała Polskę, ale społeczny koszt tej modernizacji okazał się bardzo wysoki, a co ważniejsze - bardzo trwały. Pod względem rozpiętości dochodów i skali nierówności społecznych jesteśmy w ścisłej czołówce Europy. Są to nierówności trwałe, dziedziczone z pokolenia na pokolenie. Wielkiemu zróżnicowaniu dochodów odpowiadają coraz głębsze różnice w zakresie opieki zdrowotnej, dostępu do wykształcenia i szans awansu kolejnych pokoleń. W rezultacie różnice te mają charakter bez mała niezmiennego podziału przywilejów i upośledzeń. Równość szans pozostaje w sferze marzeń. Dzieci i wnuki tych, których okręt neoliberainej modernizacji zostawił za burtą, w większości już się nie wdrapią na pokład. Wywiera to na ich sposób postrzegania wolnej Polski znacznie większy wpływ niż umoralniająca dydaktyka. Rzecz nie sprowadza się do zróżnicowania płac i dochodów. Najistotniejszym bodaj czynnikiem traumy Wielkiej Zmiany jest masowe i trwałe bezrobocie. 

   Liczba rejestrowanych bezrobotnych w Polsce wahała się w ciągu ostatniego dwudziestolecia między dwoma a trzema milionami osób. Przeważająca ich część nie ma już prawa do zasiłku, gdyż jest to najczęściej bezrobocie długotrwałe. Ale to wierzchołek góry lodowej. W 2007 r. Mieczysław Kabaj oceniał, że Polska jest na ostatnim lub przedostatnim miejscu w Europie pod względem odsetka ludności zawodowo aktywnej. Według jego szacunków potwierdzonych przez Leszka Gilejkę „w latach 1990-2005 zlikwidowano blisko 5 milionów miejsc pracy, a ludność w wieku produkcyjnym zwiększyła się o ponad 2 miliony osób”. Stopa zatrudnienia wynosiła w ostatnich latach PRL 80%, dziś wynosi 53%. Jest to wynik dezindustrializacji spowodowanej przez Wielką Zmianę. Ludzie zbędni z punktu widzenia neoliberalnej racjonalności jakoś oczywiście żyją. Chłoporobotnicy powrócili na wieś, gdzie mają przynajmniej co jeść, a szczytem ich marzeń jest bodaj najlichsza renta. Znaczną część ludzi zbędnych w przekształconej gospodarce upchnięto na przyznawanych lekką ręką rentach inwalidzkich lub wcześniejszych emeryturach. Obciążyło to bardzo budżet państwa, chyba jednak nie zapewniło wolnej Polsce głębokiego przywiązania i wdzięczności tych ludzi. Wielu ima się dorywczych zajęć i zarabia „na czarno”, w wiecznym lęku o jutro. Bezrobocie wśród młodzieży - rzecz jasna tylko to rejestrowane, więc uchwytne - sięga 35% lub 40% i jest najważniejszą przyczyną masowej emigracji zarobkowej. Młodzi Polacy, którzy jadą do Anglii, zakładają tam rodziny, rodzą i wychowują tam dzieci, w większości już nie wrócą do kraju. W okresach dekoniunktury, zwłaszcza zaś w obecnym globalnym kryzysie, lęk przed bezrobociem jest najważniejszą emocją negatywną kształtującą postawy społeczne także wśród tych młodych ludzi, którzy jakoś sobie radzą w nowej rzeczywistości i jesienią 2007 r. nawoływali się esemesami, by pójść do lokali wyborczych i zapewnić Platformie zwycięstwo nad PiS. Dziś ta młodzież jeszcze sobie radzi, ale ma powody do niepokoju. 

   Ci, co sobie radzą i mogą oceniać, że transformacja zmieniła ich życie na lepsze, są wciąż jeszcze w większości. Liczbę tych, których modernizacja zostawiła za bartą, szacuje się na jakieś 25-30% polskiego społeczeństwa. Między zaradnymi a poszkodowanymi nie ma już braterskiej miłości. Inteligencja znalazła się na ogół po słonecznej stronie, w strefie tzw. klasy średniej, ale docierają do niej irytujące odgłosy gniewu, rozgoryczenia, frustracji i agresji ze strony poszkodowanych współbraci. (...)

<<< [ 1 ] [ 2 ] [ 3 ] [ 4 ] [ 5 ] [ 6 ] [ 7 ] [ 8 ] [ 9 ] [ 10 ] [ 11 ] [ 12 ] [ 13 ] >>>