ELEMENTY PROGRAMÓW PPS W REALIACH USTROJOWYCH PRL
I. Obchodzimy 75-lecie powstania i istnienia Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, a obecnie Rzeczpospolitej Polskiej. Z tym tematem związane jest moje wystąpienie.
II. W wystąpieniu swoim chciałbym ograniczyć się do przypomnienia kilku znanych faktów i wydarzeń historycznych oraz przypomnienia fragmentów programów PPS.
III. Przede wszystkim należy przypomnieć, ze w 1944 roku powstała Polska na innym terytorium i w kształcie geograficznym, jakiego nie miała przez setki lat. Aby mówić o Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej trzeba przypomnieć na wstępie, że została ona ukształtowana w zupełnie innych granicach niż była Polska międzywojenna ale też w innych granicach niż była Polska przedrozbiorowa. I dlaczego tak się stało?
Granica wschodnia Polski przebiega wzdłuż t. zw. linii Curson’a. Brytyjski Minister Spraw zagranicznych George Curson zaproponował (8.12.1919r) tymczasową polską granicę wschodnią. Jest to w przybliżeniu granica etniczna pomiędzy Polakami, a Ukraińcami, Białorusinami i Litwinami. O linii Curson’a przypomniał J. Stalin – główny zwycięzca w II Wojnie Światowej. USA oczekiwały pomocy ZSRR w wojnie z Japonią i nie dyskutowały nad takimi drobiazgami jak wschodnia granica Polski. Stalin wyrysował polską granicę zieloną kredką. Nie było jeszcze długopisów.
Granica zachodnia Polski jest wynikiem wielkich zwycięstw Armii Czerwonej i woli Generalissimusa Józefa Stalina. Przebiega wzdłuż Odry i Nysy Łużyckiej. Do Polski wróciły tereny, które określamy jako Ziemie Piastowskie lub Ziemie Zachodnie i Północne. Ziemie te były dobrze zurbanizowane i uprzemysłowione. Przez setki lat były we władaniu Niemców. Polacy, którzy je zasiedlali trafiali na ówczesne „europejskie warunki życia”. (wodociągi i kanalizacja, tereny zelektryfikowane, drogi utwardzone).
Na północy Polska otrzymała 550 km granicy na Bałtyku, a na południu wyznaczona została przez Beskidy, Tatry i Sudety – też wg linii etnicznej.
Polska została wyzwolona spod okupacji hitlerowskiej, nastąpiło przerwanie biologicznego wyniszczania Polaków dzięki zwycięstwom Armii Czerwonej, a nie US Army.
W walkach o to wyzwolenie zginęło lub zostało rannych kilkaset tysięcy żołnierzy Armii Czerwonej i Polaków z Armii gen. Z. Berlinga. (Polski sztandar na Bramie Brandenburskej. O tym wszystkim trzeba przypominać! Można dyskutować jakie plusy i minusy ma przesunięcie Polski na zachód. Jednak wiadomo, że nie grożą nam „rzezie wołyńskie”, a Litwini zaczynają patrzeć na Polaków bez złości i nienawiści.
W 1945 roku powstała Polska w nowych granicach ale ze starymi problemami. Jednym z nich był analfabetyzm sięgający na dużych obszarach 90% obywateli.
IV. W okresie międzywojennym w Polsce były liczne mniejszości narodowe. Hitlerowcy wymordowali około 3 miliony polskich Żydów i około 3 miliony Polaków - katolików. Po wojnie Niemcy zostali przesiedleni za Odrę, a Ukraińcy na wschód – za Bug. Można stwierdzić, że w wyniku II Wojny Światowej - w nowych granicach - PRL stała się państwem bez znaczących mniejszości narodowych.
Poczynając od władz samorządowych, Polacy sami rządzą się w Polsce. Sami odpowiadają za to co dobre i co złe dzieje się w naszym kraju.
Przypomniane informacje i fakty są powszechnie znane, ale trzeba je przypominać żeby ułatwić rozumienie warunków w jakich powstawało i istnieje państwo polskie po 1944 roku. To jest inna Polska niż była Polska międzywojenna czy przedrozbiorowa. V. Musimy ustalić bazę programową PPS. Polska Partia Socjalistyczna, jako partia polityczna o charakterze niepodległościowym, socjalistycznym i pracowniczym została założona w listopadzie 1892 roku podczas t. zw. „zjazdu paryskiego” jako Związek Zagraniczny Socjalistów Polskich. W zjeździe tym uczestniczyli delegaci reprezentujący następujące organizacje socjalistyczne:
- Polska Socjalno-Rewolucyjna Parta „Proletariat”,
- Związek Robotników Polskich,
- Zjednoczenie Robotnicze,
- Polska Gmina Narodowo-Socjalistyczna.
Przyjęty program partii (załącznik: „Program paryski – 1892”)stanowił, że:
„Polska Partia Socjalistyczna, jako organizacja polityczna polskiej klasy robotniczej, walczącej o swe wyzwolenie z jarzma kapitalizmu, dąży przede wszystkim do obalenia dzisiejszej niewoli politycznej i zdobycia władzy dla proletariatu. W dążeniu tym celem jej jest niepodległa rzeczpospolita demokratyczna”. Program zakładał również zaprowadzenie demokratycznego systemu władzy, poszanowanie praw każdego obywatela bez względu na jego pochodzenie, rasę, narodowość i wyznanie, wolność słowa oraz bezpłatną edukację, a także wprowadzenie przepisów mających zapewnić prawa pracownikom (m.in. 8-godzinny dzień pracy).
Należy stwierdzić, że program ideowy i polityczny polskich socjalistów przyjęty 127 lat temu w Paryżu pozostaje aktualny. Przede wszystkim dlatego, że ciągle nie jest w pełni zrealizowany, choć był bardzo intensywnie realizowany w PRL. Cały czas trwa walka o świadomość społeczną. PPS dąży do zmiany systemu społeczno-ekonomicznego nie drogą rewolucji, a przez demokratyczny wybór większości społeczeństwa. Do tego jeszcze nie doszło.
Vl. 7 listopada 1918 roku powstał w Lublinie socjalno-ludowy „Rząd Lubelski”. W „Rządzie Lubelskim” było po 4 przedstawicieli PPS i PSL Wyzwolenie, 2 przedstawicieli Stronnictwa Niezawisłości Narodowej oraz po 1 przedstawicielu PSL Piast i PPS Socjalno-Demokratycznej. W składzie rządu nie było reprezentantów prawicy bo nie chcieli zaakceptować programu tego Rządu. Program rządu można określić jako lewicowy, ale niekomunistyczny – przemiany miały nastąpić nie w drodze rewolucji, ale przez reformy parlamentarne. W swoim manifeście rząd ten występował jako ogólnopolski, ogłaszając:
„Państwo polskie, obejmujące sobą wszystkie ziemie, zamieszkałe przez lud polski, z własnym wybrzeżem morskim, stanowić ma po wszystkie czasy Polską Republikę Ludową”.
W programie politycznym „Rząd Lubelski” wymieniał:
• zwołanie jeszcze w 1918 roku Sejmu Ustawodawczego wybranego w demokratycznych wyborach, który obierze Prezydenta;
• całkowite polityczne i obywatelskie równouprawnienie wszystkich obywateli bez różnicy pochodzenia, wiary i narodowości, wolność sumienia, druku, słowa, zgromadzeń, pochodów, zrzeszeń, związków zawodowych i strajków;
• uznanie wszystkich donacji i majoratów jak również lasów zarówno prywatnych i dawnych rządowych własnością państwową;
• ustalał w przemyśle, rzemiosłach i handlu 8-godzinny dzień pracy. Zapowiadał utworzenie armii oraz szeroki program reform, w tym nacjonalizację przemysłu, a także reformy rolne oraz stworzenie ram ochrony socjalnej pracowników;
• zapowiadał po ukonstytuowaniu władz rządowych powołanie demokratycznych rad gminnych, sejmików powiatowych i samorządów miejskich, jak również zorganizowanie milicji ludowej;
• wskazywał na konieczność zapewnienia taniej żywności w oparciu o organizacje samorządowe i społeczne.
Ponadto rząd ten zapowiadał wniesienie pod obrady Sejmu Ustawodawczego:
• przymusowego wywłaszczenia i zniesienia wielkiej i średniej własności ziemskiej i oddanie jej w ręce ludu pracującego pod kontrolą państwową;
• upaństwowienia kopalń, salin, przemysłu naftowego, dróg komunikacyjnych oraz innych działów przemysłu, gdzie się to da od razu uczynić;
• udziału robotników w administracji tych zakładów przemysłowych, które nie zostaną od razu upaństwowione;
• prawo o ochronie pracy, ubezpieczeniu od bezrobocia, chorób i na starość;
• konfiskaty kapitałów, powstałych w czasie wojny ze zbrodniczej spekulacji artykułami pierwszej potrzeby i dostaw do wojska;
• wprowadzenie powszechnego, obowiązkowego i bezpłatnego świeckiego nauczania szkolnego.
Program „Rządu Lubelskiego” można uznać za program PPS. Jego głównym autorem był Ignacy Daszyński. Program ten był realizowany i został zrealizowany w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. (załącznik: Manifest Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej -11.11. 918) VII. W okresie międzywojennym ( 2.2.1937) roku odbył się w Radomiu XXIV Kongres PPS. Przyjęto
„Program Radomski”, który konstytuował Polską Partię Socjalistyczną. Potwierdził on aktualność paryskiego zjazdu założycielskiego PPS i stanowił poparcie dla programu sformułowanego przez Rząd Lubelski w 1918 roku.
Program Radomski zawiera PLAN PRZEBUDOWY POLSKI. (załącznik: "PROGRAM RADOMSKI" - uchwalony na XXIV Kongresie w Radomiu dnia 2 lutego 1937 r.). Stanowi on punkt odniesienia dla aktualnych i przyszłych zamierzeń programowych PPS.
VIII. Po wyzwoleniu Polska Partia Socjalistyczna odrodziła się jako partia masowa. Tak jak w okresie międzywojennym były burzliwe dyskusje wewnątrzpartyjne: jaki przyjąć ideowy i polityczny kierunek ruchu socjalistycznego w Polsce? Była „PPS Lewica” i „PPS Prawica”. Była propaganda „radia Wolna Europa”. Był też „Program Radomski”.
Polska była w sferze wpływów Związku Radzieckiego. PPS chciała zrealizować swój program ideowy i polityczny ukształtowany jeszcze w Paryżu, gdy partia powstawała. Dlatego kierownictwo PPS poszło na współpracę z PPR i poparcie programu PKWN. To poparcie wyraża Uchwała RN PPS z 31. III. 1946 „O podstawie ruchu socjalistycznego wczoraj i dziś”:
„Rada Naczelna PPS stwierdza, że rozwój sytuacji politycznej na terenie międzynarodowym i w kraju całkowicie potwierdził słuszność linii politycznej PPS, ustalonej od chwili odrodzenia jawnej działalności Partii w Lublinie, poprzez Kongres czerwcowy, Radę Naczelną z 4.XI.1945 r. po ostatnie uchwały CKW PPS.
Rada Naczelna stwierdza, że ta niepodlegająca żadnej wątpliwości konsekwentna, polityka PPS, oparta o jednolity front klasy robotniczej i o sojusz ze Związkiem Radzieckim, sprawiła, że w jedności działania z PPR można było przeprowadzić w interesie ludu pracującego wsi i miast i w interesie suwerenności gospodarczej - zasadnicze reformy społeczne: nacjonalizację przemysłu i reformę rolną.
Reformy te sprawiły, że w sposób bezkrwawy zrealizowane zostały na naszej ziemi w wyniku rozgromienia hitlerowskich Niemiec i na skutek militarnego i ideologicznego udziału w tym Związku Radzieckiego - zasady planu przebudowy, sformułowanej jeszcze w r. 1937 na Kongresie PPS w Radomiu, a mianowicie:
a/ obalenie raz na zawsze przywilejów klasowych szlachty, fabrykantów i bankierów;
b/ wywłaszczenie wielkiej własności obszarniczej i oddanie ziemi tym, którzy na niej pracują - w myśl programu rolnego Partii;
c/ upaństwowienie i uspołecznienie podstawowych gałęzi gospodarki narodowej;
d/ złamanie władzy kapitału finansowego nad życiem gospodarczym;
Rada Naczelna jest świadoma, że tylko czynny udział PPS umożliwił odbycie w krótkim czasie tej historycznej drogi, która dziś już zrozumiała jest dla większości narodu.
Dlatego poglądy PPS muszą znajdować i będą znajdowały właściwy oddźwięk przy realizacji nowej rzeczywistości. PPS, osiągając należyty wpływ na kształtowanie tej rzeczywistości, bez wahania i bez kompromisów stanęła w szeregach stronnictw, realizujących konsekwentnie program PKWN ..”. (z uchwały wg.: Robotnik 1-2-IV-1946)
W przytoczonej uchwale RN PPS jest mowa o „rozwoju sytuacji międzynarodowej”. Trzeba przypomnieć, że praktycznie zaraz po zakończeniu II Wojny Światowej zaczęła się „zimna wojna”, która mogła być bardzo gorąca bo nuklearna.
Dziś - po siedemdziesięciu pięciu latach - współpracę PPS z PPR, a później zjednoczenie tych partii należy uznać za uzasadnione ideowo i politycznie, a także jako działanie bardzo racjonalne i realistyczne. W wyniku porozumień pomiędzy PPS i PPR jeszcze przed zjednoczeniem tych partii wielu działaczy PPS w okresie PRL zajmowało najwyższe urzędy państwowe. Przykładowo: Józef Cyrankiewicz był przez 23 lata Premierem Rządu, Henryk Jabłoński był Ministrem, a przez 13 lat Przewodniczącym Rady Państwa.
IX. PRL zaczęła się od rozminowywania i od odgruzowywania kraju. W wyniku wojny Polska została bardzo zniszczona. Bardzo widoczne to było w przypadku dużych miast.
Warszawa została zniszczona z powodu zbrodniczej decyzji „rządu londyńskiego” o wywołaniu powstania w Warszawie. (Powstańcy mieli zająć miasto przed wkroczeniem Armii Czerwonej).
Gdańsk, Szczecin i Wrocław były zniszczone w wyniku działań wojennych. Pilnym i niezbędnym zadaniem po zakończeniu wojny stała się odbudowa kraju ze zniszczeń wojennych i do niej przystąpiono. Trzeba było odbudowywać domy, fabryki, szkoły i drogi. Nie było kadr kwalifikowanych do pracy w fabrykach i szkołach.
Taka była polska rzeczywistość w 1945 roku.
W 1989 roku gdy kończyła się PRL, Polska była 10-12 tą gospodarką świata. W PRL zbudowano 6549 zakładów pracy. Stanowiły one ogromny majątek Polski i Polaków. Dawały miejsce pracy dla kilku milionów pracowników Zbudowano mieszkania dla około 15 milionów obywateli. Teatry, opery i stadiony sportowe zbudowano w większych miastach. Szkoły wyższe kształciły rocznie ponad 100 tysięcy wysokiej klasy specjalistów. Polska i Polacy osiągali sukcesy w sferze nauki, kultury i sportu. Nie było mowy o analfabetyzmie.
To wszystko stanowiło realizację programów PPS w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej.X
Podsumowując swoje wystąpienie, chciałbym stwierdzić, że:
- w PRL był realizowany społeczny i ekonomiczny program Polskiej Partii Socjalistycznej. W okresie międzywojennym w Polsce były jeszcze w dużej mierze stosunki feudalne. Głównym celem socjalistów była likwidacja tkwiącego jeszcze w feudalizmie społeczeństwa klasowego i oligarchicznego, a zbudowanie społeczeństwa egalitarnego. Ten cel został w PRL osiągnięty.
- program polityczny PPS nie mógł być w pełni zrealizowany w PRL. W II-ej połowie XX wieku trwała „zimna wojna”. Ta konfrontacja polityczna i militarna na świecie, a więc i w Polsce, ograniczała prawa jednostki, wolność prasy, stowarzyszeń i zgromadzeń.