J.Pytel-o zjednoczeniu PPS :: ignacydaszynskicom Daszyński Stowarzyszenie im Daszyńskiego daszynskistowarzyszenie Lewica stowarzyszeniedaszynski Ignacy Daszyński Stowarzyszenie Daszyńskiego Info PPS

< < < do "Aktualności" > > >

O patronie

Jan Pytel

97-a ROCZNICA ZJEDNOCZENIA POLSKIEGO NIEPODLEGŁOŚCIOWEGO RUCHU SOCJALISTYCZNEGO

Ponad 125-letnie dzieje polskiej niepodległościowej lewicy uwiarygadniają znane powiedzenie, że „historia się powtarza”. Na przełomie XIX i XX wieku lewica reprezentowana przez Polską Partię Socjalistyczną i Polską Partię Socjaldemokratyczną była rozbita tak pod względem terytorialnym (trzy zabory), jak i ideowo-politycznym (dwa nurty: niepodległościowo-demokratyczny i internacjonalistyczno-rewolucyjny). O zjednoczeniu marzyli szczególnie działacze pierwszego nurtu. Jednak aż do odzyskania niepodległości przez Polskę nie było warunków do jego realizacji, a nastąpiło to dopiero w kwietniu 1919 r. Podobnie obecnie, sto lat później, myśl o zjednoczeniu nurtuje wielu działaczy lewicy socjalistycznej skupionych w partiach i stowarzyszeniach lewicowych pragnących stworzyć alternatywną siłę do walki o zmiany ustrojowe, by w ten sposób mieć możliwość realizacji swoich programów.

Ze względu na ważność sprawy warto przybliżyć warunki dokonanego w kwietniu 1919 r. zjednoczenia. Myśl o zjednoczeniu pierwszy wysunął młody socjalista, działacz i współzałożyciel we Lwowie w 1990 r. Partii Robotniczej – Ignacy Daszyński. W sierpniu 1891 r. uczestniczył on w II Międzynarodowym Kongresie Socjalistycznym w Brukseli, gdzie złożył wniosek o zjednoczeniu polskich partii socjalistycznych. Wówczas jednak nie było warunków do zjednoczenia i wniosek Daszyńskiego nie został uwzględniony przez obradujących.

W dniach od 17 do 23 listopada 1892 r. odbył się w Paryżu zjazd przebywających na emigracji 18 polskich socjalistów. Byli to znani publicyści i doświadczeni organizatorzy ruchu robotniczego w zaborze rosyjskim. Uczestnicy zjazdu uchwalili dokument pod nazwą „Szkic programu Polskiej Partii Socjalistycznej„. W dokumencie tym sformułowano jako cel walkę o samodzielną Rzeczpospolitą demokratyczną. Na zjeździe utworzono partię Zagraniczny Związek Socjalistów Polskich (ZZSP) i Polską Partię Socjalistyczną (PPS). Oznaczało to odrzucenie wniosku Daszyńskiego o zorganizowanie trójzaborowego zjazdu działaczy emigracyjnych i ich zespolenie, a w perspektywie spowodowało utworzenie odrębnej partii socjalistycznej zaboru rosyjskiego oraz podporządkowanie ośrodków krajowych emigracji. Pominięto etap szerokiej dyskusji programowej, którą Daszyński uważał za niezbędną. Na zjazd w Paryżu nie został zaproszony/1/.

Na początku 1892 r. we Lwowie utworzono Galicyjską Partię Socjaldemokratyczną, w 1897 r. zmieniono ją na Socjaldemokratyczną Partię Galicji i Śląska a w 1899 r. na Polską Partię Socjalno-Demokratyczną Galicji i Śląska (PPSD). W 1893r. przy istotnym udziale Józefa Piłsudskiego powstała wileńska grupa Polskiej Partii Socjalistycznej. W tym samym roku utworzono w Berlinie Polską Partię Socjalistyczną zaboru pruskiego. Wszystkie te partie uznały jako swój program ZZSP (Zagranicznego Związku Socjalistów Polskich). Akcentowały walkę o wyzwolenie narodowe i społeczne oraz ideę wzajemnej współpracy. Znalazło to wyraz m.in. w tworzeniu wspólnych delegacji na zgromadzenia powstałej w 1889 r. II Międzynarodówki. Pogląd o konieczności współpracy najmocniej wyrażał Ignacy Daszyński. W okresie Rewolucji 1905-1907 r. wraz z całą partią poparł walkę z caratem prowadzoną przez polskich socjalistów i nawoływał do solidarności z nimi. Organizował pomoc dla napływających do Galicji uchodźców z Królestwa. W listopadzie 1905 r. był jednym z organizatorów strajku powszechnego w Galicji i całej Austrii.

Po rozłamie w PPS Ignacy Daszyński opowiedział się za frakcją "starych”, tj. Józefem Piłsudskim i PPS - Frakcją Rewolucyjną. Przed wybuchem I wojny światowej poparł on ideę Piłsudskiego tworzenia przy boku armii austrowęgierskiej organizacji paramilitarnych (związków i stowarzyszeń) do prowadzenia walki z caratem. Po wybuchu wojny w 1914 r. przyłączył się na krótko do Pierwszej Kompanii Kadrowej otrzymując stanowisko komisarza wojskowego na Miechów i powiat miechowski. Po załamaniu się Austro-Węgier w wojnie, w dniu 28 października 1918 r. w Krakowie powstała Polska Komisja Likwidacyjna (PKL), jako tymczasowa władza polska na terenie byłego zaboru austriackiego. W skład jej zarządu wszedł także I. Daszyński. Z kolei 2 listopada 1918 r. na naradzie w Warszawie, w której uczestniczyli delegaci PPS, PPSD, PSL- Wyzwolenia, Stronnictwa Niezawisłości Narodowej i Polskiej Organizacji Wojskowej, podjęto decyzję o powołaniu rządu I. Daszyńskiego w Lublinie. Daszyński w celu sformowania rządu, razem z przyszłymi ministrami, w dniu 6 listopada udał się do Lublina. W nocy z 6 na 7 listopada 1918 r. rozklejono na ulicach Lublina manifest zawierający program szerokich reform społeczno-politycznych. Rankiem proklamowano utworzenie rządu, który przyjął nazwę: Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej. Jego premierem został Ignacy Daszyński. Utworzenie rządu było pierwszym konkretnym aktem zjednoczenia się sił postępowych – socjalistyczno-ludowych. Rząd Daszyńskiego mimo, że miał zasięg lokalny i istniał tylko kilka dni, powstał jednak jako organ władzy niezależny od okupantów i był wyrazem odzyskanej niepodległości, stanowił dowód odradzania się niepodległego państwa. Miało to duże znaczenie dla ruchu socjalistycznego i ludowego.

10 listopada 1918 r. powrócił z więzienia w Magdeburgu do Warszawy Józef Piłsudski. Rada Regencyjna przekazała mu pełnię władzy wojskowej i rozwiązała się 11 listopada tego roku. Data ta uznana została później za początek II Rzeczypospolitej. Daszyński, po wezwaniu przez Piłsudskiego, wraz z członkami rządu tymczasowego przyjeżdża do Warszawy i podaje się do dymisji. Piłsudski powierza mu utworzenie nowego, już ogólnopolskiego rządu. Na decyzję Piłsudskiego wpłynęła pełna rewolucyjnych nastrojów sytuacja w Warszawie. Jej wyrazem było pojawienie się 13 listopada 1918 r. na wieży zamkowej czerwonego sztandaru. Jednak Ignacemu Daszyńskiemu nie udało się sformowanie lewicowego rządu, gdyż odmówiły w nim udziału ugrupowania prawicowe. W dniu 18 listopada Józef Piłsudski zatwierdził rząd sformowany też przez socjalistę – Jędrzeja Moraczewskiego/2/.

Ignacy Daszyński w dniu 18 listopada wrócił do Krakowa bowiem jeszcze przed utworzeniem rządu ludowego w Lublinie wiele uwagi poświęcał sprawom jedności ruchu socjalistycznego. Przemawiając na XIII zjeździe PPSD w maju 1918 r. stwierdził, że jego partia zmierza do zjednoczenia organizacyjnego z PPS, ale postulat ten ze względu na istniejące trudności, głównie paszportowe i komunikacyjne, jest na razie nierealny. Wskazał jednak, że trzeba utrzymywać ścisłe międzypartyjne więzy, zachowując odrębną organizację do czasu pełnego wyzwolenia kraju. Broniąc jedności organizacyjnej dopuszczał przy tym różnicę poglądów. Wg niego, trzeba zapewnić tolerancję opozycji, ale pod warunkiem, że nie utworzy ona frakcji rozbijającej partię.

Zarząd PPSD pod wpływem Daszyńskiego postanowił już 1 listopada 1918 r. ponownie rozpocząć przygotowanie do akcji zjednoczeniowej. Przygotowania jednak zostały przerwane z powodu tworzenia rządu ludowego w Lublinie i kolejnego rządu w Warszawie. Dopiero po ustabilizowaniu się rządu Moraczewskiego i powrocie Daszyńskiego do Krakowa zajęto się znowu sprawami zjednoczenia. Planowano zorganizować w dniach 7 - 9 grudnia w Warszawie nadzwyczajny zjazd PPSD. Również w Warszawie w dniach 8 - 11 grudnia miał obradować zjazd PPS. Przed zjazdami mieli się spotkać delegaci aby opracować statut zjednoczonej partii i przygotować obsadę nowych naczelnych władz. Planu jednak nie udało się zrealizować z uwagi na potrzebę skupienia się na rozpoczynającej się kampanii do Sejmu Ustawodawczego, którego termin wyboru został ustalony na 25 stycznia 1919 r. Z uwagi na możliwe trudności Komitet Wykonawczy PPSD odwołał własny zjazd partyjny, a wybranych delegatów skierował na zjazd PPS. W rezultacie w dniach 8-11 grudnia 1918 r. odbył się w Warszawie pierwszy po odzyskaniu niepodległości XV zjazd PPS, na którym omawiano też problemy zjednoczenia. Na 326 obecnych znajdowało się 37 delegatów PPSD i PPS zaboru pruskiego. Delegat PPSD Jan Englisch zaproszony został do prezydium, Kazimierz Czapiński do sekretariatu zjazdu. Przemówienie powitalne w imieniu kierownictwa PPSD i referat na temat zjednoczenia partii wygłosił Ignacy Daszyński. Przemawiał również na wiecu zorganizowanym z okazji zjazdu/3/. Warto podkreślić, że obecność na obradach zjazdu przedstawicieli PPSD i PPS zaboru pruskiego miała wskazywać na jego trójzaborowy charakter i zaakcentować tendencję zjednoczeniową w polskim ruchu socjalistycznym. Potwierdzały to omawiane podczas obrad problemy, które dotyczyły socjalistów z całego kraju.

Podstawowy referat o stosunku PPS do wydarzeń bieżących wygłosił redaktor naczelny „Robotnika„ Feliks Perl. Jako podstawowy problem dla Polski wysuwał pokojową realizację reform społecznych przeciwstawiając je dyktaturze. Sprawę postawy PPS w wyborach sejmowych w swym referacie omówił Mieczysław Niedziałkowski stwierdzając, że partia wybrała drogę: przez sejm i rzeczpospolitą ludową do socjalizmu. Perl i Niedziałkowski odrzucili ideę dyktatury proletariatu i postulat współpracy z komunistami i z ludowcami. Na zjeździe referaty wygłosili również przedstawiciele ówczesnej lewicy partyjnej – Zygmunt Zaremba i Rajmund Jaworowski. Omawiając ważną sprawę kompetencji Rad Delegatów Robotniczych traktowali je jako instytucje prawa, a nie jako opiniodawczy organ robotników dla władz państwowych.

W dniu 25 stycznia 1919 r. odbyły się wybory do Sejmu Ustawodawczego. Ich wyniki dla PPS i PPSD nie były satysfakcjonujące. Spodziewano się znacznie lepszych wyników, szczególnie dla PPS. PPS uzyskała 15 (9%) a PPSD 20 (18%) mandatów na 432 wybranych. Skromny wynik PPS tłumaczy m.in. zbyt krótki okres legalnej pracy organizacyjnej. W nowo wybranym sejmie obok dziewięciu innych klubów powstał Związek Polskich Posłów Socjalistycznych (ZPPS). Przewodniczącym Klubu wybrany został Ignacy Daszyński (PPSD), jego zastępcą Norbert Barlicki (PPS). W warunkach istnienia w pierwszych miesiącach niepodległości trzech odrębnych partii socjalistycznych rola ZPPS była szczególnie doniosła. ZPPS nie tylko integrował ruch socjalistyczny, ale mimo ograniczonych możliwości był czynnikiem wpływającym na decyzje Sejmu Ustawodawczego.

Po wyborach sejmowych PPS, PPSD i PPS zaboru pruskiego przystąpiły do przygotowań do kongresu zjednoczeniowego, który został zaplanowany na koniec kwietnia 1919 r. Przed jego zwołaniem zdawano sobie sprawę z konieczności opracowania projektu programu nowoutworzonej partii. Obowiązujący dotychczas program paryski z 1892 r. stracił bowiem swoją aktualność. W ramach podjętych prac programowych zaostrzyły się spory ideologiczne, które przeniosły się na płaszczyznę polityczną i organizacyjną.
W końcu kwietnia 1919 r. odbyły się zjazdy partii: PPS, PPSD i PPS zaboru pruskiego. Najwcześniej, bo już 21 kwietnia odbył się w Załężu k. Katowic zjazd PPS zaboru pruskiego. Podjęto na nim decyzję o połączeniu się z PPS i PPSD. W przyjętej uchwale potwierdzono wolę budowy państwowości polskiej oraz dążenie do zaprowadzenia takiego ustroju społeczno-politycznego, który będzie odpowiadał klasie robotniczej.

XV Zjazd PPSD

W dniach 25-26 kwietnia 1919 r., jako ostatni, odbył się w sali Rady Miejskiej w Krakowie XV Zjazd PPSD. Uczestniczyło w nim 216 delegatów z 90 miejscowości Galicji i Śląska oraz 20 posłów do Sejmu. Ignacy Daszyński wygłosił dwa referaty: w sprawie zjednoczenia polskich partii socjalistycznych z trzech byłych zaborów i programu zjednoczonej PPS. Przemawiał również w dyskusji. W swych wystąpieniach akcentował myśl, że trzy niepodległościowe partie łącząc się muszą kontynuować walkę, z jednej strony o zjednoczenie Polski przeciwko pozostałościom rozbicia we wszystkich dziedzinach życia, z drugiej zaś, dążyć do zatarcia pozostałości dzielnicowych różnic we własnych szeregach. PPSD wnosi do zjednoczonej partii liczną reprezentację poselską, silne organizacje masowe, 60 tysięcy robotników zorganizowanych w silne związki zawodowe. Celem nowej partii jest "...dążenie do niepodległej socjalistycznej Republiki Polskiej, do uspołecznienia produkcji i wyzwolenia pracy spod przemocy kapitału"/5/. Daszyński stwierdził m.in., że „dzisiejszy kapitalizm to szajka bandytów spiskująca na życiu i zdrowiu narodu. Rozprawienie się z tą bandą leży w interesie społeczeństwa. Trzeba dążyć do przebudowy ustroju społecznego, unikając wojny domowej.”

XVI Zjazd PPS zaboru rosyjskiego

W dniach 23-25 kwietnia 1919r., również w Krakowie w oficynie przy ul.Dunajewskiego 5 w sali konferencyjnej Związku Stowarzyszeń Robotniczych, obradował XVI Zjazd PPS zaboru rosyjskiego z udziałem 130 delegatów i 14 posłów. Przemówienie powitalne w imieniu PPSD Galicji i Śląska wygłosił również Ignacy Daszyński. Wspomniał, że obie partie łączy wieloletnia tradycja braterstwa bowiem Kraków służył PPS w latach niewoli oparciem i schronieniem. Odnosząc się do metod działania PPS zalecał, aby wobec opozycjonistów stosować krytykę a nie usuwanie z szeregów partyjnych. Zjazd miał burzliwy przebieg. W dyskusji ujawnił się konflikt między władzami partii a wewnętrzną opozycją. Podczas gdy działacze centrali opowiadali się za systemem parlamentarnym, jako podstawą ustroju politycznego państwa, przedstawiciele opozycji, m.in. Tadeusz Żarski, Zofia Maciejewska, Adam Landy, bronili rewolucyjnego charakteru Rad Delegatów Robotniczych opowiadając się za przebudową Polski w republikę socjalistyczną. Za zgłoszoną przez opozycję rezolucją głosowało w efekcie około 30 procent delegatów. Została więc odrzucona/6/.

W dniach 27-28 kwietnia 1919 r. odbył się w sali Rady Miejskiej Krakowa pierwszy Kongres zjednoczonej PPS. Do wspólnego prezydium zostali wybrani przewodniczący obu zjazdów /PPS i PPSD/ i ich zastępcy. W sumie w Kongresie uczestniczyło ok. 400 osób: delegaci, posłowie, członkowie zarządów obu partii. Kongres otworzył działacz PPSD Jan Englisch. Przemówił również współtwórca PPS z 1892 r. Bolesław Limanowski. Ignacy Daszyński i Norbert Barlicki zrelacjonowali uchwały zjednoczeniowe swoich partii. Referat o historii PPSD wygłosił Emil Haecker. O nowym programie partii – zjednoczonej PPS mówił Ignacy Daszyński. Wypowiedział się za koncepcją ustroju parlamentarno-demokratycznego, opartego na zasadzie równouprawnienia wszystkich obywateli. Sprzeciwił się systemowi władzy w oparciu o Rady Delegatów Robotniczych, wyróżniającemu jedną grupę społeczną, czyli klasę robotniczą spośród pozostałych warstw społeczeństwa. Poparł jednocześnie politykę reform częściowych.

Bardzo ważnym przedmiotem obrad Kongresu był program nowej PPS, statut partii i wybór nowych władz. W projekcie programu, który przedstawili działacze byłej PPS Feliks Perl i Mieczysław Niedziałkowski, za najpilniejsze zadanie nowej partii uznano utrwalenie niepodległości Polski i całkowite zjednoczenie kraju, przekształcenie państwa z narzędzia ucisku klasowego w "organ zbiorowej woli ludu". Za najwyższą władzę ustawodawczą i kontrolującą uznano sejm pochodzący z powszechnych wyborów. Związki zawodowe i Rady Delegatów Robotniczych miały jedynie wspierać działania przyszłego rządu socjalistycznego. Zakładano przy tym stopniowe uspołecznianie środków produkcji i tworzenie przesłanek dla budowy społeczeństwa bezklasowego. Z odrębnym projektem programu wystąpili działacze opozycyjni. Koncepcji Polskiej Republiki Demokratycznej przeciwstawili koncepcję Polskiej Republiki Rad opartej na dyktaturze proletariatu. Istniejące różnice ideowo-polityczne wśród delegatów spowodowały, że uchwalenie programu odłożono do następnego kongresu. Ostatecznie nowy program został przyjęty na XVII Kongresie PPS w maju 1920 r. Zawarte w programie postulaty miały być realizowane na drodze parlamentarnej w ramach systemu kapitalistycznego. Program ten obowiązywał w partii do 1937 r.

Po zjednoczeniu partii socjalistycznych PPS stała się partią masową o zasięgu ogólnopolskim/8/. Jej działania wspomagała blisko półmilionowa rzesza członków klasowych związków zawodowych. Partia oddziaływała na socjalistyczny w założeniach ruch młodzieżowy, ruch spółdzielczy i inne organizacje robotnicze. PPS "po XVI Kongresie stała się ważnym czynnikiem w walce o zjednoczenie ziem polskich, wpływała na integrację trzech dzielnic, prowadziła wielką batalię o demokratyzację stosunków społeczno-politycznych w państwie. Stworzyła wspólny front socjalistów do walki z siłami prawicy"/9/. – pisał zasłużony historyk polskiego ruchu socjalistycznego Jan Tomicki. Proces pełnego zintegrowania, z PPS zaboru pruskiego, dokonał się w ciągu następnych lat w miarę łączenia ziem zachodnich z macierzą. Dzielnica górnośląska została włączona do Polski dopiero w 1922 r.

Kongres zjednoczeniowy zakończył się wyborem kierownictwa partyjnego. Ignacy Daszyński wszedł do liczącej 34 członków Rady Naczelnej PPS zostając jednym z trzech jej wiceprzewodniczących. Drugim wiceprzewodniczącym wybrany został Bronisław Ziemięcki z byłego PPS a trzecim Józef Biniszkiewicz z byłego PPS zaboru pruskiego. Na wniosek Daszyńskiego warszawski "Robotnik" uznany został naczelnym organem PPS, a krakowski "Naprzód" i lwowski "Dziennik Ludowy" organami partyjnymi. Zjednoczona PPS przyjęła jako własne godło dotychczasową oznakę partyjną PPSD - dwie ręce splecione na członku młota. Godło to używane jest nadal przez istniejącą od 1987 r. nową PPS.

Zamknięcia zjazdu zjednoczeniowego dokonał Ignacy Daszyński. W słowie końcowym stwierdził m.in.: "Połączyliśmy dwa żywe organizmy o odrębnych tradycjach i metodach walki ", i dalej zwracając się do delegatów z Królestwa: "Wy towarzysze z Królestwa, mieliście uprzedzenie do Galicji, teraz powinno to minąć "/10/. Po długich latach rozbiorów XVI Kongres zjednoczeniowy PPS dokonał zespolenia niepodległościowych odłamów polskiego socjalizmu, kończąc tym samym proces, któremu dał początek Ignacy Daszyński wraz ze Stanisławem Mendelsonem w 1891 r. Zjednoczenie dokonało się, gdyż zwyciężyła chęć współpracy a nie rywalizacji. Warto również wspomnieć, że idea łączenia się zwyciężyła już wcześniej także w internacjonalistyczno-rewolucyjnym nurcie polskiego ruchu socjalistycznego. 16 grudnia 1918 r. z połączenia SDKPIL i PPS- Lewicy powstała Komunistyczna Partia Robotnicza Polski, przemianowana w 1925 r. na Komunistyczną Partię Polski.

Dr Jan Pytel

<<< powrót do góry strony >>>

< < < powrót do: "O patronie" < < <

Dr Jan Pytel

Dr Jan Pytel urodził się w 1933 roku w Pęczelicach. Do 19 roku życia pomagał rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa rolnego. Jednocześnie uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego w Busku - Zdroju, uzyskując w 1952 r maturę. W 1956 roku ukończył Wydział Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, ze stopniem magistra. Jego pierwsze zainteresowania historyczne koncentrowały się wokół dziejów powstania styczniowego 1863 - 1864 roku w województwie kieleckim. W 1974 roku uzyskał tytuł doktora nauk humanistycznych za pracę pt: "Polska prasa wojenna w latach 1918 - 1921". Jest autorem kilkudzisięciu artykułów, komunikatów naukowych, sprawozdań, recenzji prac historii II RP i PRL.

Żródło: http://www.peczelice.pl/eksperci.aspx

P R Z Y P I S Y:

1. W.Najdus, Ignacy Daszyński 1866 - 1936, Warszawa 1988, s.91.

2. Tamże, s.391.

3. Tamże, s.396; J.Tomicki, Polska Partia Socjalistyczna 1892-1948, Warszawa 1983, s.205-207; "Naprzód", nr277 z 11 XII 1918 r.

4. K.Więch, Polska Partia Socjalistyczna 1918 - 1921,Warszawa 1978, s.366.

5. Podaję za: W.Najdus, op.cyt., s.412.

6. J.Tomicki, op.cit., s.221.

7. W.Najdus, op.cit., s.413; J.Holzer, Polska Partia Socjalistyczna w latach 1917 – 1919, Warszawa 1962, s.387-391.

8. Według obliczeń K.Więcha /op.cit. s.397/ zjednoczona PPS przed XVIII Kongresem w 1921 r. liczyła 55 tys. członków, z czego na byłe Królestwo przypadało 19409, na Galicję wraz z księstwem cieszyńskim 18411, i na zabór pruski i Górny Śląsk, Poznańskie, Pomorze 17 180 członków.

9. J.Tomicki, op.cit. s.228.

10. W.Najdus, op.cit., s.415.