Komunizm stoi na gruncie radzieckiego ustroju państwowego, który wcielał w życie dyktaturę proletariatu. Wprawdzie komunizm głosi sojusz robotniczo-chłopski, ale w tym sojuszu klasa robotnicza jest „hegemonem”. Partia komunistyczna jest „najwyższą formą organizacyjną klasy robotniczej”, tym samym dyktatura proletariatu oznacza dyktaturę partii komunistycznej.
Partia komunistyczna, według wzorca radzieckiego, składała się z „zawodowych rewolucjonistów”, albo kasty rządzącej, jest to więc partia elitarna. Jest to monopartia, według słów Bakunina, w ustroju radzieckim mogą istnieć różne partie, ale tylko jedna u władzy, wszystkie inne w więzieniu'. Komunizm więc, jest zaprzeczeniem demokracji.
Socjalizm stoi na gruncie demokracji, parlamentaryzmu i rządów prawa. Socjalizm jest ruchem mas pracujących, w którym robotnikom przypadają co prawda największe zadania (robotnicy są awangardą wszystkich mas pracujących), ale nie żądają oni dla siebie przywilejów. Socjaliści pojmują sojusz klasy robotniczej z chłopami i innymi klasami szczerze i po partnersku.
Komunizm jest totalitarny. Dla komunistów wolność stanowi tylko „zrozumianą konieczność”. Socjalizm respektuje podstawowe prawa człowieka. Wolność w rozumieniu socjalizmu jest zawsze wolnością dla inaczej myślących.
W rozumieniu komunistów internacjonalizm jest równoznaczny z patriotyzmem radzieckim. Związek Radziecki był jedyną ojczyzną proletariatu całego świata, w razie konfliktu między własnym krajem a Związkiem Radzieckim komunista był zobowiązany stanąć po stronie Związku Radzieckiego, musiał zostać zdrajcą własnego kraju. Instrumentem „internacjonalizmu” komunistycznego była armia radziecka.
Socjalizm głosi prawdziwy patriotyzm i prawdziwy internacjonalizm. Socjalizm uznaje prawo każdego narodu do niepodległego bytu państwowego.
Komunizm dąży do zniesienia własności prywatnej wszystkich środków produkcji, transportu i wymiany.
Socjalizm proponuje uspołecznienie przemysłów kluczowych, nie widzi jednak potrzeby przejęcia całego życia gospodarczego na własność publiczną. Socjalistyczne planowanie gospodarcze jest możliwe do pogodzenia z istnieniem własności prywatnej w rzemiośle, w drobnym handlu oraz przemyśle drobnym a nawet średnim. Ziemia powinna zostać własnością chłopską.
Przez własność społeczną komunizm rozumie jedynie własność państwową.
Socjalizm oprócz własności państwowej zaleca różne formy własności społecznej; własność samorządową, spółdzielczą, spółek mieszkaniowych i prywatną. Komunizm jest centralistyczny.
Socjalizm jest decentralistyczny i popiera wszelkie rodzaje samorządu: samorząd terytorialny, zawodowy , kulturalny, naukowy, szkolny itp.
Komunizm stoi na gruncie filozofii materialnej. Lenin pisał: „Marksizm to materializm filozoficzny”.
Socjalizm pozostawia swym zwolennikom całkowitą swobodę wierzeń religijnych i przekonań filozoficznych. W obecnym stanie nauki podział na na filozofię materialistyczną i idealistyczną jest całkowicie przestarzały, czego komuniści nie chcą uznać.
Doktryną komunizmu jest „marksizm - leninizm - stalinizm”
Socjaliści odrzucają „leninizm” i „stalinizm”. Co do Marksa, partie socjalistyczne pozostawiają swym zwolennikom całkowitą swobodę w ustosunkowaniu się do spuścizny Marksa i Engelsa. Miejsce tych nauk w rozwoju myśli socjalistycznej jest przełomowe, jednak podejście socjalisty do dorobku Marksa i Engelsa musi być naukowe, a więc krytyczne, a nie niewolnicze.
W sumie komunizm odbiera wolność, zaś socjalizm przynosi wolność.
W dzisiejszym stanie rzeczy, socjalizm jest najwyższą formą demokracji. Komunizmu zaś, w ogóle nie można uważać za socjalizm, ani za następny po socjalizmie etap rozwoju społecznego. Komunizm jest potworną karykaturą socjalizmu, jest jego zaprzeczeniem.